Publish and be damned. In gewoon Nederlands: als je iets publiceert, ben er dan op voorbereid dat er een bak stront over je heen wordt gekieperd. Wat dit betekent ondervond onderzoeksjournalist Ton van der Ham van het programma Zembla (BNNVARA) aan den lijve.
Na een tip van dierenarts Kees Scheepens over een vrachtwagen afgeladen met varkens, in de tropische hitte op weg naar een gewis eind in een van de massaslachterijen van het bedrijf VION in Boxtel dat zich eufemistisch Food Group noemt, ging de verslaggever op onderzoek. Het was maandag, tropisch heet. De varkens werden geteisterd door ‘extreme hittestress’. De beelden lieten aan duidelijkheid weinig te wensen. Van der Ham meldde zich bij de Food Group voor wederhoor. Klopte het feit? Was het bedrijf ervan op de hoogte? Wie was verantwoordelijk? Hoe werd gehandeld? Hoe zat het met de tegenstrijdige berichten van VION, Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit en de transporteur?
Hij kwam terecht bij Nancy Aschman, de directeur communicatie van VION. Op linkedin kun je zien wie Nancy is en hoe ze zich profileert. Ze is een ervaren pr-strateeg met verstand van ‘global crisis communications’, whatever it means. Met een sterke focus op CSR. Dat staat voor corporate social responsibility. Dat is maatschappelijk verantwoord ondernemen.
Appjes
Op social media doet Van der Ham verslag van zijn contacten met Nancy van VION en hij vertelt hoe de communicatie rond deze crisis verliep. Lang verhaal kort: geen c.q. ontoereikend commentaar, geen informatie, afschuiven van verantwoordelijkheden, niet nakomen van afspraken, niet terugbellen. Het is een verschijnsel dat steeds vaker voorkomt; bedrijven die vragen niet beantwoorden, het journalistieke onderzoeksproces vertragen en frustreren en daar nog mee wegkomen ook. Een feit dat kortgeleden ook al door Ton F. van Dijk werd gemeld in zijn podcast Koster & Van Dijk die de afgelopen weken flink in de weer was met de integriteit bij de publieke omroep: van het kastje naar de muur. Om hopeloos van te worden, aldus Ton F. van Dijk.
Ton van der Ham besloot zijn lezers mee te nemen in dit proces en publiceerde een screenshot van een deel van de appjes die hij wisselde met Nancy Aschman. En toen gebeurde er iets merkwaardigs. Op linkedin brak een storm van kritiek los. Die richtte zich niet op de wantoestand en op VION dat zijn ‘maatschappelijke verantwoordelijkheid’ niet nam, maar op de boodschapper. Dat hij de appjes publiceerde werd gezien als een daad van rancune. Hij had minstens de wwa anonimiteit van de PR-directeur moeten beschermen, vond een deel van de reageerders. Vanaf dat moment ging de discussie niet meer over de varkens die overleden in de moordende hitte tijdens een transport dat naar normaal menselijk gevoel helemaal niet had mogen plaatsvinden, de discussie ging nog uitsluitend over de journalistieke mores. Het administratieve proces werd belangrijker dan de wantoestand.
Waarom mag het niet persoonlijker?
Het pleidooi van sommigen reageerders op social media om deze nieuwsgebeurtenis los te koppelen van de personen die er mede-verantwoordelijk voor zijn is niet zo logisch als het lijkt. Wie bij de belastingdienst faciliteerde met zijn persoonlijke handelen mede de toeslagenaffaire? Ik zou het graag willen weten. En welke positie betrok Nancy Aschman die zich enerzijds op maatschappelijk verantwoord ondernemen profileert, maar afhaakte toen ze er in dit concrete voorval publiekelijk inhoud aan kon geven? Persoonlijk maken van nieuws wordt gezien als ‘blamen en shamen’ en in het algemeen negatief beoordeeld, maar wat is er op tegen om autoriteiten die zich profileren op morele waarden, ook persoonlijk aan te spreken op het feit dat ze die mooie woorden vergeten op het moment dat ze er toe doen. De tendens naar het anonimiseren van nieuws lijkt een karakterbedervend neven-effect van het poldermodel. Dat is altijd op zoek naar consensus en daarin past het kennelijk niet om iemand persoonlijk aan te spreken, omdat dit het bereiken van overeenstemming bemoeilijkt. Kleuters krijgen het met de paplepel al ingegoten. Zie dat wat misloopt als een collectief probleem. Als iedereen verantwoordelijk is, is niemand verantwoordelijk. En zo schuiven we van crisis naar crisis en wordt er veel gesignaleerd maar weinig opgelost.
Het gelijk van de verslaggever
Ton van der Ham had in mijn visie gelijk door dit nieuws persoonlijk te maken. Daarom steek ik hem hierbij een hart onder de riem op basis van de volgende argumenten:
Normaal gesproken meldt een journalist de resultaten van zijn research en niet hoe die resultaten tot stand komen. Maar als het researchtraject zelf absurdistische elementen bevat, dan is dat vanuit maatschappelijk oogpunt relevant en wordt de manier waarop een commentaar tot stand komt (in dit geval niet tot stand komt) nieuws op zich. Dat Ton van der Ham in dit geval, gezien de ernst van de situatie besloot een inzicht te geven in het handelen van de directeur voorlichting door appjes te publiceren vindt hierin een rechtvaardiging. Pleiten voor de bescherming van diens anonimiteit, zoals sommigen op social media deden, is een gotspe. Het woord zegt het al: public relations. Dat is een publieke functie die niet om medelijden vraagt.
Luister ook eens naar de podcast van Koster & Van Dijk over integriteitskwesties bij de NPO. Ook Ton F. van Dijk citeert royaal uit ontvangen mails, met naam en toenaam. Dat levert een ontluisterend beeld van wat zich in de krogten van de samenleving afspeelt. Fascinerend, onthullend en relevant om te zien wie aan de knoppen draait en tot wat voor resultaten het leidt.
Geef als eerste een reactie