Kunst imiteerde het leven—pijnlijk treffend—in de nieuwe satirische dramaserie The Studio op AppleTV+ (een ‘must watch’, zeker als je in de media verkeert). In aflevering 7 van het eerste seizoen verandert een ogenschijnlijk feestelijke aankondiging van een film in een mediaschandaal.
Studio-executives houden hun adem in; ze verwachten ophef over “woke casting” of andere vertrouwde culturele loopgraven. Maar nee—de verontwaardiging richt zich plots op iets veel fundamenteler: de film blijkt generatieve AI te gebruiken voor delen van het script én voor een aanzienlijk deel van de figuratie.
De AI was heimelijk ingezet om de productie binnen budget te houden, nadat enkele hoofdrolspelers op het laatste moment werden vervangen. En hoewel de spreadsheets tevreden bromden, deed het publiek dat niet.
Fictie met een moraal, want wat The Studio terloops dramatiseert, voltrok zich in 2023 met ware ernst in de echte filmindustrie. Hollywood stond maandenlang stil, niet vanwege pandemieën of natuurgeweld, maar vanwege iets veel subtielers en sluipenders: kunstmatige intelligentie.
Scenarioschrijvers vs. Silicon Valley
De staking van de WGA (Writers Guild of America) van mei tot september draaide minder om streamingrekeningen en meer om de vraag: wie heeft het laatste woord in een verhaal—mens of machine? De schrijvers eisten harde garanties tegen de opmars van AI in de scriptschrijverij. En met succes. In het nieuwe contract staat dat studio’s geen scripts mogen laten schrijven of herschrijven door AI. Ook mag AI-gegenereerde tekst niet als “bronmateriaal” worden gezien, tenzij de schrijver daar vrijwillig en expliciet voor kiest.
Een overwinning met existentiële lading: de schrijvers verdedigden geen baantjes, maar de ziel van het vak. In een wereld waar ChatGPT moeiteloos van pulp tot Shakespeare imiteert en structuur en stijl nabootst alsof het niets is, werd het tijd om een grens te trekken. Creativiteit, zo stellen de schrijvers, is geen genre dat je kunt automatiseren.
Acteurs in de frontlinie van de virtuele werkelijkheid
Bij de acteursvakbond SAG-AFTRA speelde een verwant maar nog iets griezeliger conflict. Waar schrijvers hun woorden beschermen, moesten acteurs hun gezichten, stemmen en zelfs hun lichaamsbewegingen veiligstellen. Want terwijl zij nietsvermoedend een scène speelden, werden ze ondertussen gescand—voor “toekomstig gebruik”. Zo zouden hun digitale dubbelgangers eeuwig kunnen figureren in films waar ze zelf nooit ‘ja’ op zeiden.
De nieuwe afspraken vereisen nu expliciete toestemming én vergoeding voor elke vorm van AI-replicatie. Ook figuranten, vaak massaal gescand als digitaal decor, kregen wettelijke bescherming. Geen eeuwige digitale loop zonder betaling, dus.
AI aan de leiband
Wat deze dubbele staking opleverde, is geen verbod op AI—dat zou naïef zijn in een sector die al jaren flirt met deepfakes, CGI en algoritmes. Wel zijn er duidelijke spelregels gekomen: AI mag helpen, maar mag niet vervangen. Er is transparantie vereist, toestemming onmisbaar, en menselijke creativiteit blijft het uitgangspunt.
Voor studio’s betekent dit dat de droom van eindeloze efficiëntie via technologie voorlopig plaatsmaakt voor iets lastigers: samenwerken met mensen. Mensen die moe worden, koffie nodig hebben, meningen hebben, en soms, heel soms, briljante ingevingen krijgen.
En Nederland dan?
In Nederland is deze strijd nog niet losgebarsten. Vooralsnog blijven collectieve opstanden tegen AI in de creatieve sector uit—uit pragmatisme, uit gelatenheid? Ik weet het niet. Maar met de aangekondigde bezuinigingen op cultuur en media in het verschiet, ligt het voor de hand dat ook hier de roep om “efficiëntie” en “digitalisering” zal klinken. Dan is het de vraag: wie bewaakt straks de grens tussen hulpmiddel en vervanger? En hoeveel creatief kapitaal zijn we bereid op te offeren voor een paar procentpunt kostenbesparing?
Zoals The Studio ons liet zien: zodra het publiek voelt dat er iets ontbreekt en onrecht wordt aangedaan aan de creatieve sector, wordt duidelijk dat er meer nodig is dan data en rekenkracht. In 2023 zei Hollywood: tot hier, en niet verder. Daar won de creatieve mens de eerste ronde van de machine en kon, voor het moment, de linies houden.
De vraag is niet óf dit debat ook hier losbarst, maar wanneer. Want terwijl wij nog rustig doorvergaderen over “slimme innovatie” en “toekomstbestendige cultuur”, staat de eerste AI-gegenereerde dramaserie al in de startblokken—in moeiteloos ABN, met keurig ingelezen stem en algoritmisch getimede pauzes. De echte test komt pas als we voelen dat het schuurt. Dus voordat we onze verhalen laten schrijven door prompt en protocol: misschien toch eerst nog even écht luisteren naar de mensen die van verhalen hun werk hebben gemaakt. En hun stem niet laten wegfilteren door een processor.
En wat is dan die eerste AI-gegenereerde dramaserie in Nederland?
Kijk bijvoorbeeld eens hier naar https://npo.nl/npo3/joy-17-wordt-geschept-door-een-auto-based-on-a-true-story-3/03-07-2024/WO_EO_20196654
Heb ik gedaan, maar dit zijn (Amerikaans kitscherige) animaties bij echte beelden van een interview, een illustratie. Maar jij kende een voorbeeld van een dramaserie, dat is heel wat anders. Ik blijf sceptisch. Voor kwaliteit heb je mensen nodig.
Gezien de slechte kwaliteit van Nederlandse series, is dat nog niet gebeurd.
Grote spelers maken geen content zonder zeker te weten dat ze er de rechten op kunnen claimen. Dat betekent één ding: AI blijft hulpmiddel, geen autonome maker. En wie het anders gebruikt, doet dat op eigen risico — geen reden om de hele technologie te demoniseren. Elke nieuwe technologie roept verzet op. Van de boekdrukkunst tot de camera, van Photoshop tot synthesizers: het einde van “echte kunst” is al tientallen keren voorspeld. En telkens weer bleek het te gaan om een verschuiving, geen vernietiging. Waarom zou het bij AI anders zijn?
Wie daadwerkelijk werkt met AI-tools weet dat ze geen ideeën stelen, geen zielloosheidsmachine zijn, en vooral: geen vervanging van mensen. Ze zijn gereedschappen. Je moet ze voeren, sturen, corrigeren en combineren met menselijke creativiteit. Wie daar bang voor is, lijkt vooral bang voor verandering.
Wat AI doet? Het scheelt tijd. Het maakt schetsen, herschrijft alinea’s, stelt alternatieven voor. Het helpt een storyboard sneller tot leven te brengen, of laat een componist experimenteren met een stijl die hij normaal nooit zou durven proberen. Dat is geen vervlakking. Dat is versnelling en verrijking.
En ja — AI kan avatars maken, heeft echt geen filmsterren nodig. Niet zomaar gezichten, maar representaties die afgestemd zijn op doelgroepen en culturen. Een AI-avatar kan een campagne menselijker maken, of een educatieve animatie. herkenbaar voor kinderen wereldwijd. En alsof dat nog niet erg genoeg is, maakt AI ook verhalen vertellen toegankelijk. Niet alleen voor de gesubsidieerde schrijver met connecties, maar voor ieder mens met ideeën — ongeacht opleiding, locatie of achtergrond. Wat voor de culturele elite ooit exclusief terrein was, komt via AI ineens binnen handbereik van mensen die nooit waren uitgenodigd. Voor sommige puristen blijkbaar reden tot zorg. Want wie zijn al die mensen die ineens ook willen creëren? Alsof creativiteit een toegangskaartje vereist. Naast Trump met zn tarieven op buitenlandse producties is een student met een laptop nu de grootste bedreiging voor de filmindustrie.