Het rapport van emeritus hoogleraar Huub Wijfjes over AVRO-directeur Willem Vogt tijdens de Duitse bezetting ligt onder vuur. Mediahistoricus Marnix Koolhaas stelt dat het onderzoek ernstige tekortkomingen bevat en cruciale bronnen negeert.
Volgens Koolhaas blijkt uit nieuw vrijgegeven archiefstukken dat Vogt al in mei 1940 zijn Joodse medewerkers zonder vergoeding ontsloeg, uit opportunisme richting de bezetter. Het rapport van Wijfjes zou deze feiten minimaliseren en soms zelfs verdraaien. Ook zou Wijfjes belastende getuigenissen weglaten en onvolledig citeren.
Koolhaas concludeert dat het handelen van Vogt wel degelijk als antisemitisch kan worden aangemerkt en noemt het rapport van Wijfjes misleidend en academisch onzorgvuldig. De discussie rond Vogt werd opnieuw actueel na de documentaire Het verraad van Hilversum.
lees ook:
Interessant om te lezen maar Koolhaas is net zo goed selectief. Wijfjes schrijft dat naast de Joodse medewerkers ook acht niet Joodse medewerkers werden ontslagen. En dat er vijf Joodse musici hun contract bij het orkest behielden.
Ik ben niet selectief, maar maak wel onderscheid tussen de Joodse AVRO-medewerkers die met naam en toenaam voor de AVRO-microfoon kwamen, en zij die een anoniemere rol speelden. Vogt heeft al zijn prominente Joodse medewerkers, Han Hollander, Jacob Hamel, Max Tak, Albert van Raalte, Jetty Cantor, Boris Lensky, Ida de Leeuw-van Rees (de laatste was niet Joods mar met een Jood getrouwd) e.a.. Dat betekende dat binnen goed een week de AVRO-uitzendingen volledig “Jodenvrij” waren gemaakt. Vogt kreeg daar van de Duitse radiobaas Taubert zelfs commentaar op. Het “jodenvrij maken” van de omroep had absoluut niet de hoogste prioriteit. De Nederlandse radioluisteraars moesten wel blijven luisteren, en dan stapje voor stapje vergiftigd worden met het nazisme.
Over het aantrekken van Max Blokzijl door Vogt (via NSB-verslaggever Wybrands Marcussen) was Taubert daarentegen zeer tevreden. Deze overtuigde NSB-er en felle antisemiet had precies de toon om de Nederlandse luisteraars aan het twijfelen te brengen. Niet voor niets kreeg hij na de bevrijding als eerste de doodstraf die ook direct voltrokken werd. Nog vóór Mussert.
Het gaat dus niet om aantallen Joodse medewerkers die werden ontslagen, maar wel om hun status. De term BN-er bestond nog niet, maar alle ontslagen AVRO-medewerkers waren dat in meer of mindere mate.
Wat is de bron van deze berichtgeving, beste redactie?
Ik zie nergens een vermelding waarmee ik op eigen kracht en inzicht kan verifiëren waar en wat Koolhaas beweert en in welke context hij dat precies zet.
Precies! Hij verwijst naar stukken, nummers, namen en mogelijk gekleurde getuigenissen, met een minieme bronvermelding. Dit kan echt de prullenbak in. Ik had Koolhaas hoog zitten, maar dit is brol.
Het strafdossier van de Bijzondere Rechtsspraak over Vogt, de voornaamste bron over het handelen van Vogt tijdens de bezetting, is (nog) niet logisch of duidelijk geordend. Maar de twee dikke dozen zijn nu door iedereen in te zien (maar niets mag gekopieerd worden).
De ca. 350 verwijzingen en noten die bij mijn scriptie uit 1988 staan (o.a. in te zien in de bibliotheek van het Omroepmuseum), zijn in de tussentijd van code veranderd (want officieel opgenomen in het Nationaal Archief). Het ontbrak mij aan de tijd om al deze verwijzingen naar de nu juiste vindplaatsen aan te passen. Ik kreeg daar als “gewone onderzoeker” ook geen extra tijd voor. Maar in mijn boek dat in het najaar zal verschijnen zullen alle vindplaatsen met de huidige verwijzingen wel correct terug te vinden zijn.
Ik zie net nog dat Koolhaas te zien was in de documentaire Het Verraad van Hilversum. Dus niet zomaar een random mediahistoricus.
Ik ben in 1988 afgestuurd bij professor Hemels aan de UvA in de studierichting die toen heette “Geschiedenis van de Pers, Propaganda en Openbare Mening.” Voor mijn doctoraal scriptie kon ik het nog ongeordende archief van de Zuiveringscommissies voor het Omroeppersoneel (1 voor de bestuurders en 1 voor het personeel) geheel inzien, maar wel met een publicatie-beperking tot 1 januari van dit jaar.
Er is ruimschoots bewijs. Uit het CABR-dossier van Willem Vogt (Nationaal Archief 2.04.72, inv. 1573) spreekt met name sluw opportunisme en geldzucht. Hij werd riant betaald in dienst van de Nederlandsche Omroep, maar deed voorkomen alsof hij wachtgeld ontving in plaats van een honorarium van de NO plus een jaarlijkse gratificatie ter hoogte van een maand salaris; vergoeding van de verzekeringspremies plus vrij wonen op de ’s Gravelandscheweg 52.
Daarnaast staat in de circulaire De Omroep de volgende tekst vermeld: ‘‘Twijfelachtige figuren. W. Vogt. Vóór 1940 al antisemitisch was hij de eerste om 4 Joden op vooraanstaande posities uit het AVRO-bedrijf te gooien, nl. Albert van Raalte, Max Tak, Jacob Hamel en Han Hollander. Zogenaamd uit ‘een oogpunt van beleid’. Aanvankelijk werden zij zonder een cent op straat gezet. Later is dit goedgemaakt.’ ‘Terwijl de Joodsche artisten bij andere omroepverenigingen nog ruim een jaar in verdiensten konden blijven, was het daarmee gedaan. Eertijds zo populaire AVRO-figuren – rustig aan den dijk gezet.’
Vogt zag de bui hangen en liet in de zomer van 1944 Albert van Raalte op papier verklaren dat hij nooit iets te klagen heeft gehad bij de AVRO. Jacob Hamel antwoordde niet meer op brieven. Van Raalte stelde een verklaring op en ondertekende deze. Max Tak was via Curaçao ontkomen naar de USA. Han Hollander en Jacob Hamel waren toen al gedeporteerd.
Tot slot: ‘Vogt ging zeer vriendschappelijk om met Sonderführer Arthur Freudenberg, Sonderführer, die namens de SS Propagandakompagnie Holzhammer leiding gaf aan de Nederlandse omroepen.’
Nog steeds allemaal vaag. Er worden nu allerlei beweringen gedaan die niet feitelijk zijn: waar zijn de bewijzen dat hij voor 1940 al antisemitisch was? Wie beweert moet toelichten. Verder zijn de CABR-dossiers discutabel, onlangs nog de nodige reuring over geweest dat er mensen van allerlei zaken zijn beschuldigd, door bijvoorbeeld een jaloerse buurman. Dus misschien moeten er nu gewoon geen conclusies gemaakt worden op basis van discutabele bronnen en dossiers. En nogmaals: als iets feitelijk gemaakt kan worden, dan moet daarop gehandeld worden en niet op basis van vermoedens.
Zie mijn reactie hiervoor: Vogt was zeker geen antisemiet. Niet vóór en ook niet na de bezetting. Hij was puur pragmatisch gericht op het belang voor de AVRO.
De CABR-dossiers zijn op zich niet discutabel. Als er een dossier is van iemand die valselijk beschuldigd is, blijkt dat ook direct uit de inhoud van het dossier. Met de bronnen die nu zijn vrijgekomen, kan in vrijwel alle gevallen een verantwoorde, op feiten en getuigenissen gebaseerd oordeel gevormd worden. Twijfelgevallen zijn er zeker, maar dat is inherent aan welke vorm van rechtspraak dan ook.
Dat Willem Vogt antisemitisch zou zijn blijkt nergens. Vogt was 100% pragmatisch en wilde al vanaf 1927 van zijn AVRO koste wat het kost dé nationale omroep maken, zoiets als de BBC in het VK. Het ontslag van zijn Joodse prominenten had daarom ook niets te maken met latent antisemitisme, al mag je het wel een antisemitische daad noemen. Vogt begreep heel goed dat als hij de nieuwe baas van de omroep zou willen worden, hij zijn Joodse personeel moest lozen. Had hij de macht kunnen veroveren met alleen maar Joods personeel, dan had hij ook daarnaar gestreefd.
Lees wat zijn zoon op 22 juni 1973 in Blaricum zei bij het graf van zijn vader: “Hij was bepaald geen heilige. Hij had iets van Machiavelli in zich. En dat heeft hij meermalen bevestigd. Het doel heiligde bij hem wel eens de middelen.”
Er zou deze week een besluit worden genomen of Willem Vogt geschrapt zou worden uit het Gulden Boek van de gemeente Hilversum, maar dat is tot nader order uitgesteld.