Blog Hans Laroes: Mag de journalistiek op tv eindelijk een beetje beter worden?

Verkiezingscampagnes zijn geweldige periodes voor de journalistiek, voor journalisten. Niet omdat de oneliners en beloften van de lijsttrekkers zo interessant zijn, maar omdat je iets anders kunt -en moet- doen: kijken hoe het land erbij staat. Wat de grote keuzes zijn, welke de echte thema’s en welke de meer opgeklopte verschillen. Dat vergt zelfstandige research, een eigen journalistiek-inhoudelijke agenda, een scherpe blik én een goed geheugen. Voor stemgedrag uit de voorbije periode bijvoorbeeld.

Tegelijkertijd zijn verkiezingen een duet én een duel tussen journalistiek en politici.

Ik werkte in 1989 in Den Haag, voor de NOS, toen we voor het eerst directe verbindingen konden gebruiken. De campagne kon zich grotendeels ‘live’ in het Journaal afspelen. De lijsttrekkers reageerden rechtstreeks op elkaar; de vragen waren niet van te voren afgesproken. Dat was -vonden wij-  een succes, dus daarna konden we het wel vergeten. Er was geen campagneleider meer (later: ‘spindoctor’) die zijn lijsttrekker in de volgende campagnes zomaar ongecontroleerd in het Journaal liet verschijnen.

En het kleine en steeds grotere liegen begon. De toenmalige spindoctor van de PvdA lokte ons naar een campagnebijeenkomst waar lijsttrekker Kok een paar minuten voor Achtuur groot nieuws zou komen brengen. Dat werd een deceptie. Kok herhaalde alleen wat hij al eerder had gezegd. Niets nieuws dus, maar we móesten op zender, gapend gat in het draaiboek. Het was een trauma (we waren er ingestonken), maar het was tegelijkertijd genezend. Voortaan dienden we een veel grotere distantie tot lijsttrekkers en hun hofhouding te bewaren. Een eigen lijn uit te zetten van de verhalen die we in ieder geval wilden maken omdat ze belangrijk waren, los van de vraag of de lijsttrekkers zich met die onderwerpen gingen bezighouden of niet.

Autonomie en distantie zijn kernbegrippen binnen de journalistiek.

*

Er is een grote mate van afstandelijkheid nodig, eigen kennis en deskundigheid en zelfstandig oordeelsvermogen, om de strijd die nu gaande is aan te kunnen. En kennis, van wat er echt toe doet in het land: in relatieve stilte, verstopt achter het lawaai. Op basis van wat ik zie maak ik me daar grote zorgen over. Ik focus hier vooral op de televisie. Kranten spelen, meest onverdiend, geen grote rol meer bij het bepalen van de stem. Dat gebeurt op tv: in nieuwsuitzendingen en vooral in debatten en de talkshows. En op de socials natuurlijk, zonder journalistieke sturing of selectie.

Er waren kort geleden twee opvallende tv-gebeurtenissen: er zat een deskundige (ergo: iemand die ergens verstand van heeft) aan een talkshowtafel, die Dilan Yesilgöz van de VVD in stukjes corrigeerde over de Antifa-motie (‘krankzinnig’). En er was een WNL-journalist die Caroline van der Plas haar nieuwe kleren van de keizer liet aantrekken en haar zelf liet aantonen dat ze weinig tot niets wist van de door haar aangevallen Raad van State. En dat er dus alleen plat en gevaarlijk populisme overbleef.

Het waren uitzonderingen op de dagelijkse gang van zaken.

Een publieke omroep die zichzelf serieus neemt, ontleend aan eigen missie en visie, zou toch iets meer moeten zijn dan de plek waar flinterdunne oppervlakkigheid bijna dagelijks wordt uitgeserveerd (het ‘Angela klept in de verte’). Zou een iets andere ambitie moeten hebben dan het verlangen ‘het gesprek bij de koffieautomaat’ te bepalen. En ontdaan van de nogal behoudende en eenzijdige Café Kockelmann-bias, zoals de journalist Nina Zeelen bijna dagelijks op de socials aantoont (een hang naar rechts, dat mag, maar een deel van de feiten negerend, en dat is kwalijk).

Bij de gewone nieuwsverslaggeving vanuit Den Haag is de afstand ook te gering. Voor mij is het een Haags Stockholmsyndroom: zo lang met dezelfde mensen op dezelfde vierkante kilometer omgaan dat je hun woorden, gedragingen, handelingen als logisch en bepalend gaat zien. Geen opwinding meer bij de zoveelste haatdragende anti-rechtstatelijke scheldpartij van Wilders of feitelijk onjuiste uitlatingen van andere hoogmogenden. Te weinig kritische distantie, zelden tegels lichten maar mee krioelen. Een wat steviger taakopvatting is wenselijk: je bent er niet voor de notulen, maar voor de onmisbare context, analyse en achtergrond, los van het toevallige politieke klimaat en de denigrerende woorden die daarin blijkbaar gebruikt mogen worden. Aan pure verslaggeving-per-dag heb je niets, als je niet ook de hele week, het hele jaar kunt zien en achter de decors kijkt.

Eigen keuze maakt dus: is asiel werkelijk zo’n groot probleem als nu jaar in jaar vooral via de Tweede Kamer en de media wordt rondgepompt? Waar is de kritische benadering, gebaseerd op overal beschikbare feiten? Als je echt probeert de werkelijkheid te beschrijven, dan blijkt de asielproblematiek kleiner, de stilstand in het land, de woningnood, klimaatproblematiek, de verbrokkeling in de samenleving veel groter. En over de grenzen: het instorten van de internationale rechtsorde.

*

Er staat nogal wat op het spel. Niet per se de vraag welke coalities er mogelijk zijn of niet, over rechts of over links. Er is eerder een strijd gaande tussen anti-democraten en mensen die nog hechten aan rechtsstaat en democratie, aan een samen-leving. Aan feiten en wetenschap. Aan oplossend vermogen en niet aan afbreken en schuldig verklaren. Aan onafhankelijke in plaats van onderdanige journalistiek.

Juist bij de entropische fase waarin onze democratie zich bevindt (alles verkeert uiteindelijk in chaos) horen journalisten die zich autonoom en onafhankelijk opstellen. De durven te kiezen voor complexiteit en ongemak, geen vriendjes hoeven te zijn met de mensen over wie zij berichten, en die namens hun publiek hun neus ophalen voor de in vele talkshows gerecyclede simpelheid van de usual suspects en hun kant en klare zinnetjes. Voor andere, minder populaire keuzes , zeker bij de publieke omroep.

In essentie: voor een journalistiek die zijn oude plaats weer wil terugveroveren.

hans laroes