Blog Guido van Nispen: Politiek zeg het dan maar eens

Na een half jaar praten, meer dan honderd gesprekken en een stapel rapporten is de uitkomst van het ‘Herijkingsproces Publieke Omroep’ voorspelbaar: niets. Of beter gezegd — nóg meer praten. De commissie-Landsmeer concludeert dat de politiek het maar moet zeggen. En zo is er weer een ronde gedraaid in de eindeloze poldercarrousel waarin iedereen beweegt, maar niemand verder komt.

Het falen is geen toeval, maar het gevolg van onwil om werkelijk te veranderen. Ego’s, posities en salarisstroken wogen zwaarder dan de publieke opdracht. De klassieke omroepverenigingen, ooit de ziel van het bestel, lieten zich niet horen. Bestuurders mochten vrijelijk varianten bedenken, aanpassen en weer intrekken als dat de vertragingstactiek diende.

Toch kan een oplossing zo gewoon op tafel komen te liggen. Begin om de omroepen te bundelen in vijf inhoudelijk herkenbare thema clusters (noem het vooral geen ‘omroephuizen’), met daarnaast de NPO als regisseur en bewaker van de programmering en technische lead. Dat is geen revolutie maar gezond verstand. Minder versnippering, meer richting.

De voorgestelde structuur laat zien dat een logisch, evenwichtig bestel wél mogelijk is:

• Cluster Entertainment & Vrije Meningen (AVROTROS, PowNed en Ongehoord Nederland);

• Cluster Geloof & Waarden (KRO-NCRV en EO);

• Cluster Progressie & Humanisme (VPRO en HUMAN);

• Cluster Identiteit & Generaties (MAX en WNL);

• Cluster Opinie & Sociale Rechtvaardigheid (BNNVARA en Omroep Zwart);

• Cluster nieuws en educatie (NOS/NTR)

Elk cluster krijgt een helder profiel, maar samen vormen ze één geheel — onder één nationale regie, met één publieke missie. Geen mini-NPO’s meer, geen eindeloze overlap, maar herkenbare kleuren binnen één palet.

Wie over de grens kijkt, ziet dat zo’n model allang normaal is. In alle West-Europese landen is de publieke omroep ‘unitair’georganiseerd: één instelling met een duidelijke maatschappelijke opdracht en een intern pluralistisch bestel. De BBC in het Verenigd Koninkrijk, de ARD/ZDF in Duitsland, de ORF in Oostenrijk, de SVT in Zweden, de VRT in Vlaanderen, de RTVE in Spanje en de RAI in Italië — ze kennen allemaal interne structuren om pluraliteit te waarborgen zonder dat het een federatie van verenigingen wordt.

Dat doen ze via wettelijke waarborgen (zoals pluralisme- en taalverplichtingen), representatieve adviesraden (met burgers, journalisten en minderheden), regionale productie-eenheden, en interne diversiteitscommissies die toezien op een breed programma-aanbod. Zo ontstaat georganiseerd pluralisme: één omroep, vele stemmen.

In Nederland houden we intussen vast aan een systeem dat alleen nog de geschiedenis en de bestuurders dient. De verzuilde structuur, ooit een democratische kracht, is nu een blok aan het been om efficiënt mee te kunnen in wat de Nederlandse burger van een moderne publieke omroep mag verwachten.

Juist de coördinatie van het geheel is daarbij de grootste uitdaging. In de huidige lappendeken van belangen, merken en mandaten raakt regie snel zoek. Daarom is de tussenstap met vijf thema clusters en de NOS/NTR als pijler voor nieuws en educatie zo belangrijk: het biedt structuur zonder breuk, samenwerking zonder chaos. Een werkbare transitie die vandaag al kan beginnen — daar hoeft niemand tot 2029 op te wachten. Het is een stap vooruit, niet achteruit; een vorm van polderen die eindelijk resultaat oplevert.

De clusters bieden daarmee een brug tussen het oude en het nieuwe: ruimte voor herkenbare identiteit, maar binnen een structuur die samenwerking afdwingt. Een omroep die zich niet langer opsplitst in merken, maar zich eindelijk gedraagt als wat ze is bedoeld te zijn — een publieke dienst van en voor iedereen.

Het is inderdaad tijd dat de politiek het zegt. Niet om het bestel te breken, maar om het te herstellen in zijn bedoeling: één omroep, vele stemmen, één publieke missie. En dan doen we het op zijn Nederlands – in stappen, oftewel: succesvol polderen. En gezien de verkiezingsprogramma’s zou dit prima moeten kunnen. 

Zonder twijfel steunt zelfs Joop van den Ende dit initiatief — dan kan hij zijn geld besteden aan de cultuur die hij liefheeft, in plaats van aan het bedrukken van dode bomen.