Je kon erop wachten: ook de journalistiek ontkomt niet aan een discussie over ethisch handelen, transparantie en (de schijn van) belangenverstrengeling. Aanleiding is de recente aflevering van Brandpunt waarin presentator Fons de Poel het GroenLinks-kamerlid Jesse Klaver – in 2010 het politiek talent van het jaar – betitelt als “snotneus”, die “die arme commissaris” baron Rik van Slingelandt van ABN AMRO “zo hooghartig” de les las tijdens een hoorzitting van de Tweede Kamer.
Daarmee leek De Poel opzichtig het bestuur van de bank te verdedigen inzake de bonus-kwestie waarbij de Raad van Commissarissen publiekelijk onder vuur was komen te liggen. Het subjectieve commentaar van De Poel kwam in een schril daglicht te staan toen website Joop.nl onthulde dat De Poel in september 2013 nog voor diezelfde ABN AMRO een bedrijfs- talkshow had gepresenteerd. Gezien het dagbedrag waarvoor De Poel in te huren is, moet dat zijn gegaan over een honorarium tot € 5.000. Daarmee is zijn geloofwaardigheid en onafhankelijkheid zodanig onder druk komen te staan dat de leiding van KRO-NCRV zicht genoodzaakt heeft gezien de positie van De Poel ter discussie te stellen. Hoofdredacteur Leo Fijen: “De KRO-NCRV hecht veel waarde aan de journalistieke integriteit van zijn medewerkers. Deze is hiermee in het geding gekomen. Een journalist wordt ongeloofwaardig als hij bericht over bedrijven, waar hij ook commerciële klussen voor uitvoert”, aldus Feijen. De leiding van de omroep beraadt zich dit weekend op de positie van de anchor van Brandpunt. Overigens is De Poel volstrekt niet de enige journalist die ‘schnabbelt’, zoals dat in vakjargon heet. Veel gerenommeerde collega’s bieden hun diensten aan tegen lucratieve honoraria via bedrijven als Speakers Academy en Quality Bookings. In de categorie tot € 13.000 zitten Charles Groenhuijsen, Felix Rottenberg en professor(!) Jeroen Smit. Dan volgen: Twan Huys (> € 10.000), Pieter Jan Hagens (> € 8.000), Sven Kockelmann, Frénk van der Linden, Frits Wester, Felix Meurders allen > € 5.000.
Reactie Job de Haan van Integriteit.nl:
In deze discussie over integriteit is het allereerst van belang om onderscheid te maken tussen journalisten met een vast dienstverband of vast contract (Fons de Poel, Sven Kockelmann, Frits Wester, Felix Meurders e.a.) en de freelancer die naast zijn journalistieke werk opdrachten als dagvoorzitter, bedrijfspresentator e.d. moet aannemen om rond te komen (Frénk van der Linden, Govert Schilling, Bertus Hendriks e.a.). Allereerst blijkt voor beginnende freelance-journalisten het praktisch onmogelijk te zijn om van hun vak te kunnen leven zonder een bijbaan in bijvoorbeeld de horeca. Maar ook journalisten die hun sporen meer dan verdiend hebben, kunnen zonder commerciële klussen onvoldoende inkomen genereren. De honoraria (zeker in de geschreven pers) zijn al zo’n vijfentwintig jaar dezelfde, zonder inflatiecorrectie. Een voorbeeld uit de praktijk. Een freelance presentator van Kunststof (NTR, Radio 1) verdient per uitzending 390 euro bruto. Toen Oek de Jong ooit hoofdgast was vanwege zijn boek ‘Pier en oceaan’ bestond de voorbereiding van de interviewer uit het lezen van De Jongs boek (832 pagina’s!), oude interviews met hem en researchverslagen van een redacteur, waarna het uurbedrag omgerekend uitkwam op circa vijftien euro. Daar valt geen hypotheek van te betalen, zodat goedbetaalde nevenwerkzaamheden voor een freelance journalist geen luxe zijn maar noodzaak. Dat brengt wel de integriteitsvraag met zich: op welke aanbiedingen ga ik voor mijn eigen geloofwaardigheid en beroepscode wel in en op welke niet? Die vraag is in zijn algemeenheid lastig te beantwoorden, hoewel voor medewerkers van de publieke omroep formeel strenge regels gelden. Mensen in vaste dienst én freelancers met een vast contract zoals De Poel moeten zich houden aan een gedragscode. Artikel 2.2 luidt: „Het handelen van een medewerker wordt niet beïnvloed door oneigenlijke belangen en zelfs de schijn daarvan wordt vermeden.” Toch zal door iedere journalist (en diens werkgever) per geval een potentiële opdracht op zijn merites moeten worden beoordeeld. Daarbij zijn overwegingen aan de orde als: hoe staat het bij de aangeboden opdracht met mijn vrijheid van werken? Kan ik in alle onafhankelijkheid mijn vak uitoefenen of niet? En: loop ik en mijn werkgever het risico dat door de klus waarvoor ik nu word ingehuurd, op een ander moment onze integriteit ter discussie kan komen te staan? Dat laatste blijkt het probleem te zijn geworden waardoor de positie van Fons de Poel in het geding is. De nevenwerkzaamheden tussen hem en ABN AMRO in 2013, worden nu direct gekoppeld aan zijn verdediging van het bestuursbeleid van de bank, zonder dat die koppeling overigens hard te maken valt. En toch is De Poel in problemen gekomen vanwege de beeldvorming. Leo Fijen: “Het is nooit goed dat je de schijn tegen hebt”. Overigens is de kritische stellingname van de leiding van KRO-NCRV aan het adres van haar gezichtsbepalende anchor bepaald schijnheilig. Men weet al jaren dat De Poel naast zijn werk voor de KRO bijklust, getuige ook een citaat in NRC-Handelsblad van De Poel afgelopen januari: “Ik doe dit al twintig jaar. Het verrijkt mijn werk”. En toen hem gevraagd werd om het nieuwe Brandpunt te gaan presenteren, heeft De Poel als voorwaarde gesteld dat hij zijn nevenwerkzaamheden mocht blijven uitoefenen. Deze voorwaarde is door mediadirecteur Taco Rijssemus ingewilligd, die pikant genoeg nog geen half jaar geleden promoveerde op het proefschrift: Het journalistieke weten. Over de objectiviteit van betrokken journalistiek. Fons de Poel kwam al eerder in opspraak door zijn commerciële opdrachten voor o.a. de RABO-bank. Daarop beloofde de omroep nevenfuncties en commerciële opdrachtgevers van Fons de Poel c.s. openbaar te maken via een register op de website. Drie maanden later is dat register er nog steeds niet.
Ten slotte: is het fenomeen van bijklussende journalisten nieuw? Verre van dat: zolang als de journalistiek bestaat en bedrijven behoefte hebben aan ervaren en gezaghebbende journalisten en presentatoren, bestaat die relatie. In de jaren rond de eeuwwisseling zond de VARA het roemruchte programma Het Lagerhuis uit. Een populair debatprogramma onder leiding van Paul Witteman en Marcel van Dam. In die tijd kon een bedrijf die formule ook op locatie inhuren met beide presentatoren, inclusief bijbehorend decor voor de prijs van 24.000 gulden. Dat was geen geheim en er kraaide toen geen haan naar. Niet de ‘schnabbelpraktijk’ is nieuw, wel de discussie over beroepscodes, integriteit, transparantie en publieke verantwoording van bestuurlijke en politieke functies. Die discussie heeft nu dus ook de journalistiek bereikt en te hopen valt dat de rel rond Fons de Poel geen incident zal blijken te zijn, maar het begin van een gewetensonderzoek onder en met journalisten en – niet te vergeten – hun consumenten.
Dit blog is geschreven door Job de Haan, Journalist bij Integriteit.nl, trainer bij de Media Academie en editorial director bij Radio Bloemendaal. De bijdrage is eerder geplaast op Integriteit.nl.
Geef als eerste een reactie