(Blog Sybrand Verwer) Achter de kuchknop (#41, mei 2025): De Optimod: ‘een flop-die-mot’

Sommige verhalen bij de radio blijven verborgen voor de luisteraar, soms maar beter, soms ook jammer ter lering ende, vooral, vermaak. Het zijn de verhalen van programmamakers en technici die zich achter de kuchknop afspelen in de studio en op locatie. Elke maand een nieuw bericht van achter die knop, mogelijk door de tijd niet meer geheel accuraat, licht aangesterkt of afgezwakt.

2025 is een feestelijk jaar. 3FM bestaat 60 jaar, net als de Top 40, maar er is nóg een jubileum wat van doen heeft met de radio. Het 50-jarig bestaan van de Optimod. Elk Nationaal Radiostation heeft tegenwoordig meerdere Optimods in de rekken staan. Een voor de FM, een ander exemplaar voor DAB+, de stream eist ook een aparte Optimod. En de dj wil graag ook geprocessed geluid op de oren, dus die krijgt er ook eentje maar dan met een minimale vertraging. En een reserve-exemplaar is altijd handig. Maar, wanneer hoorden we voor het eerst van dit apparaat in Hilversum? Daarvoor gaan we terug naar donderdag 18 september 1986. De nationale radio was nog redelijk overzichtelijk, commerciële stations waren er nog niet in ons land en Radio 3, de popzender, was verticaal geprogrammeerd. Op 3 oktober van dat jaar lezen we in de papieren versie van de Spreek’Buis een ingezonden brief van TROS-programmamaker Wim van Putten onder de noemer: ‘Optimod Sound kapot’. Een gedeelte daaruit:

“Met verbazing heb ik kennisgenomen van de inhoud van een krantenartikel dat de volgende kop had: ‘Optimod verbetert FM-geluid popzender. Radio 3 kan vanaf morgen knallen’. Vervolgens een citaat uit betreffend artikel: ‘Dat apparaat verwerkt het geluid dat uit de studio in Hilversum komt tot een geheel duidelijk en hard geluid. Gesproken woord is daardoor beter te verstaan, de muziek klinkt mooier’. Ik vraag me af wat er zo mooi is aan muziek waar praktisch niets van overblijft. De oorspronkelijke dynamiek en het frequentiegebied worden door de Optimod voortdurend geweld aangedaan.”

Het krantenartikel waaraan Wim refereert is niet meer te achterhalen, wel is bekend dat Jeroen van Inkel, destijds dj bij de Volle Vrijdag van Radio Veronica, aan het woord was. Wim presenteerde bij de TROS de cd-show. In dat programma wilde hij zonder inmenging van een Optimod de luisteraar de muziek laten horen zoals de artiest het bedoeld heeft. Opmerkelijk dat juist de Optimod op die donderdag voor het eerst werd ingezet. Want we weten (start jingle): “Hé! tihis weer donderdag, dit is de TROS op drié!”, donderdag is TROS-donderdag. Dat blijkt te kloppen, nog een stukje uit de brief van Wim:

“Op die eerste dag dat er met de Optimod-FM werd uitgezonden moest ik een dagprogramma overnemen. Voor de start heb ik de Optimod laten uitzetten”.

Dat kon toen nog, in het rack in de ECK van Radio 3 zat een keuzeschakelaar, keuze 1 was de Optimod, keuze 2 de Neve. Een limiter/compressor die het geluid niet aantast.

Maar hoe kijken Jeroen en Wim, 39 jaar later, terug op dat moment? We vragen Jeroen om een reactie:

“Het zou kunnen dat de TROS één keer met de Optimod heeft uitgezonden. Maar al snel vonden Ferry Maat en Tom Mulder de sound ook niet fijn en kozen ze voor de Innovonics.

De Optimod is alleen gebruikt op Hilversum 3 door Veronica en later door de VPRO (die zonden uit op woensdag op Hilversum 3). Het is onwaarschijnlijk dat Wim met de Optimod heeft moeten werken op de TROS-uitzendtijden. Ik weet dat hij voor de cd-show ook niet blij was met überhaupt processing en dat als zijn programma begon, de Innovonics op by-pass ging, althans je kon kiezen via een keuzeschakelaar welke processing on air ging en daar zat een standje voor géén processing op.

Ik vermoed dat Wim zijn oordeel heeft bepaald door naar de uitzendingen van Veronica op Hilversum 3 te luisteren. Het is de manier hoe je naar radio kijkt die hier een rol in speelt.

In mijn optiek is radio een totaal product. Alle losse onderdelen, de muziek, de jingles, de telefoongesprekken, de presentaties, het entertainment behoren één geheel te zijn; het programma. (de show). Dat krijgt een eigen karakter en sfeer waar de luisteraar een band mee krijgt. De Optimod was en is een perfect hulpmiddel om alle onderdelen tot één geheel te laten vormen. Alles op één niveau met een zekere ‘loudness’ werking waardoor het ook verstaanbaar is als de radio zacht aan staat. Bovendien klinken de stemmen ‘dik’ en ‘warm’.

Als je naar de radio kijkt puur als middel om muziek te laten horen, dan kan ik mij voorstellen dat je alles op by-pass wil. Zoals bijvoorbeeld in de cd-show van Wim van Putten.

Echter zou ik daar zelf niet voor kiezen. Er zijn maar weinig mensen die nog via een hoogwaardige, dure stereo-installatie naar radioprogramma’s luisteren.  Als je écht een geluidspurist bent, zou ik thuis op mijn eigen installatie luisteren en kiezen voor WAV-files of cd. Als ik persoonlijk oude jazz luister, draai ik vinyl.”

Voordat we Wim het podium bieden, zijn brief leverde twee weken later in de Spreek’Buis van 16 oktober 1986 een reactie op onder de kop: ‘Optimod, flop-die-mot’:

“Met verbazing heb ik het artikel gelezen over de zogenaamde FM-Optimod. Er zijn dus gelukkig nog collega’s met goede oren aan hun hoofd zoals programmamedewerker en presentator Wim van Putten van de TROS. Ondergetekende is als programmatechnicus zeer regelmatig voor Radio 3 werkzaam. Onze taak als technicus is (of was?) het programma in overleg met de programmamedewerker tot een verantwoorde balans op de zender te brengen. Het voert te ver om met een compleet technisch verhaal verder te gaan (eventueel via NOS-toestel 8033) maar een feit is wel dat dit apparaat het oorspronkelijke signaal dusdanig aantast, plat en kapot maakt, dat het compleet dynamiekloos en doods klinkt”.

Het schrijven vervolgt met meerdere argumenten tegen het apparaat en eindigt met de zin: “Dus de Optimod? Hopelijk een tijdelijke flop-die-mot”.

De afzender was NOS-technicus Rob Hamaker. Met de kennis van nu weten we dat hij geen gelijk heeft gekregen. Bellen via een NOS-toestel naar 8033 heeft trouwens geen zin meer. Dat was destijds het nummer van de afdeling planning radio. Die heeft nu een ander toestel. Uiteraard zijn we ook benieuwd naar een reactie van Wim van Putten. Eerder liet hij weten:

“Ik was geen voorstander van de Optimod! Tenminste niet bij de LP/CD show. Alles wat door dat ding ging, zorgde ervoor dat het zo plat werd als een dubbeltje en daar zat ik met de muziek die ik ‘s avonds uitzond, helemaal niet op te wachten! Dynamiek in muziek kan een van de belangrijkste eigenschappen zijn van een muziekstuk. Overdag maakte het mij minder uit dat het plat was, de meeste singletjes waren van huis uit al zo afgemixt, maar mooier werd het er niet op. Ik herinner mij ook de opmerking in de Spreekbuis waarop Van Inkel kritisch reageerde. Hij had er niets van begrepen! Gelukkig mijn TROS bazen wel en ging de Optimod uit voor mijn avondprogramma en zat alleen, als ik het mij goed herinner, de milde Innovonics ertussen als begrenzer voor de zender!”

Op de IBC in Amsterdam is ieder jaar in Hal 8 Orban te vinden (niet de president van Hongarije maar de fabrikant van de Optimod). Radiotalent Dennis van Benthem, werkzaam bij dat bedrijf, meldt dat er aan het jubileum zeker aandacht besteed gaat worden. De IBC is van 12 t/m 15 september 2025 in de RAI.

Volgende maand een nieuwe Kuchknop. Sinds oktober 2019 zijn alle radiozenders van de NPO ondergebracht in het Radiohuis op het Mediapark. De Peperbus, de voorkant van het Radiohuis, is in 1995 gebouwd. Maar twee jaar eerder was er een radiodirecteur die een plan had bedacht voor een Radiohuis dat een grote gelijkenis had met huidige Peperbus en Radiohuis.

sybrand.verwer@gmail.com

Op de foto: het dj-formulier van Wim van Putten met diverse instellingen uit de tijd van radio 3. Duidelijk (maar wel een beetje slordig geschreven…) dat er geen Optimod deelneemt aan zijn show. De AKG C452 is de microfoon en het galmprogrammanummer is 3. Dat was een preset van een Yamaha Rev7 galmapparaat.