Sommige verhalen bij de radio blijven verborgen voor de luisteraar, soms maar beter, soms ook jammer ter lering ende, vooral, vermaak. Het zijn de verhalen van programmamakers en technici die zich achter de kuchknop afspelen in de studio en op locatie. Elke maand een nieuw bericht van achter die knop, mogelijk door de tijd niet meer geheel accuraat, licht aangezwakt of afgesterkt.
“Ik ga binnenkort een plan aan de omroepen presenteren om alle radiostudio’s onder te brengen in één gebouw. Daar heb ik ook nog een maquette van laten maken. Maar ik verwacht de volgende reactie: dit vinden we een heel goed plan, maar dat gaan we dus niet doen”.
Woorden van gelijke strekking uitgesproken door Ed van Leeuwen, manager NOB-audio in 1993. Een bundeling van alle radiostudio’s zou een behoorlijke bezuiniging opleveren. Maar de verf van plinten in Hilversum werd in die tijd nog beschadigd door het vele geld dat er tegenaan klotste. We schetsen de situatie in die tijd. Negen omroepen vulden de zendtijd op de publieke radio: AVRO, EO, KRO, NCRV, NOS, TROS, VARA VOO en VPRO. Behalve de NOS hadden al die partijen eigen gebouwen, en daarin ondergebracht meerdere radiostudio’s. Had een van die organisaties zendtijd, dan was daarvoor een eigen studio beschikbaar. Praktisch gevolg:buiten die uren was er een grote leegstand. Zou het niet logisch zijn om voor alle zenders één gebouw neer te zetten en van daaruit de luisteraar te bedienen? Je hoeft geen boekhouder te zijn om te concluderen dat dit een besparing oplevert. In alle Europese landen om ons heen is deze logica al jaren het geval. Waarom dan hier niet? De oorzaak voert terug naar de basis van het omroepbestel. Nog voor tv zijn intrede deed in ons land begin jaren ’50 hadden destijds een eigen onderkomen voorzien van diverse radiostudio’s. De VARA aan de Heuvellaan, KRO aan de Emmastraat, AVRO aan de ’s-Gravelandseweg, NCRV aan de Bergweg, fusies waren nog niet in beeld.
Onder de noemer: ‘Radio-Innovatie: met de tijd mee of de tijd vooruit?’ werd in 1993 een plan geschreven en uitgewerkt,geïnitieerd door Ed van Leeuwen. Hij was destijds manager van NOB-audio. Die afdeling van het toen nog Hele Grote NOB leverde mensen & middelen aan alle omroepen.Radiotechnici verplaatsten zich in die tijd van de ene naar de andere studio; goed voor de stappenteller, maar die bestond toen nog niet.
We lezen in het plan: “1993 is een jaar van sterke veranderingen op het gebied van de Nederlandse Publieke Radio. Het jaar van nauwe samenwerkingsverbanden en het verbeteren van de Hilversumse concurrentiepositie. Een inhoudelijk keerpunt. De huidige werkwijze kent zijn nadelen. Het gegeven dat nagenoeg alle omroepen radiostudio’s in eigen huis hebben, betekent feitelijk overcapaciteit en een niet optimale operationele aansturing. Een ander gegeven: Hilversum bevindt zich in de nadagen van het analoge tijdperk. 1993: er ligt een kans voor het oprapen. Als er één moment is om die kans te benutten is het nú.”
Het plan werd compleet gemaakt met een fraaie maquette,destijds vervaardigd door een afdeling bij NOB-decor. Als je die bekijkt valt enige gelijkenis met de Peperbus op, de huidige voorzijde van het Radiohuis. Maar de eerste schop voor dat gebouw ging pas twee jaar later de grond in. En dat was zeker niet bedoeld voor het onderbrengen van radiostudio’s. Het werd gebouwd als Studio 25*, een innovatieve digitale tv-studio (dat verklaart de grote, hoge hal, die de Peperbus met het achterliggende gebouw verbindt).
In het standaardwerk ‘Kathedralen en luchtkastelen van de omroep in Hilversum’** lezen we dat Klunder Architecten benaderd werd om het plan van Mister Ed uit te werken. Als mogelijke locatie werd in eerste instantie gedacht aan de plek van het Audiocentrum (het Muziekpaviljoen had inmiddels die naam gekregen). Maar de gemeente Hilversum maakte daar bezwaar tegen. Die plannen voor één gezamenlijk radiogebouw op het Mediapark kwamen uiteindelijk op de onderste plank van een archiefkast terecht. Een aantal omroepen, de VPRO en EO voorop, wenste namelijk faciliteiten in eigen huis te houden. In hetzelfdestandaardwerk** is overigens ook een tekening te vinden van een eerder plan onder de noemer Radiocity. Een ontwerp uit 1951 voor gezamenlijke huisvesting van alle radiofaciliteiten in een onderkomen. Dat zou een plek krijgen daar waar nu het gebouw van Beeld & Geluid staat.
Tijd om via de mail contact te zoeken met Ed van Leeuwen enhij antwoordt:
“Het plan was noch rocketscience noch een heldendaad. Juist in de eenvoud lag de aantrekkelijkheid. Iedereen begreep dat met een relatief beperkte investering grote voordelen op het gebied van kwaliteitsverbetering en kostenreductie konden worden behaald. Zowel voor de omroepen als voor NOB Audio. Iedereen wist echter ook dat de kans op acceptatie gering was. De omroepen verbonden in die tijd het bezit van eigen radiostudio’s aan het behoud van hun identiteit. En in de relatie met het NOB was in de loop van de jaren een afkeer ontstaan van gedwongen winkelnering.
Ik zag in dit alles geen reden om het plan niet te presenteren. Integendeel, ieder resultaat zou voordeel bieden. Immers ook als het plan zou worden verworpen, zou NOB Audio zich van haar vernieuwingsgezinde kant hebben laten zien en zouden alle partijen moeten erkennen dat het wel degelijk mogelijk was om de kwaliteit te verhogen en tegelijkertijd de kosten te verlagen. Het traditionele verwijt dat het NOB als monopolist veel te duur was, zou genuanceerd worden.
Het plan leverde een heleboel leuke gesprekken op, maar redde het zoals verwacht niet. Ieder erkende nu echter wel dat de afwijzing vooral van omroeppolitieke aard was. Dat gaf ruimte in de verdere samenwerking.”
Sinds eind 2019, 32 jaar na Ed’s plan, zijn de radiostudio’s van de NPO ondergebracht in Peperbus en naastgelegen Radiohuis.
* “Es-Wie-Spiek” wordt deze hal verbouwd, eind dit jaar moet het een multifunctionele ruimte worden voor presentaties en live-uitzendingen.
** ‘Kathedralen en Luchtkastelen van de Omroep’
Auteurs: Arno Weltens, Rob Marx, Arie den Dikken en Max Cramer. Waanders Uitgevers, Zwolle, 2002.
Met dank aan Jos van den Berg.
Foto: Uit het plan van Ed van Leeuwen, de maquette uit 1993 voor de centrale huisvesting van alle radiozenders van de NPO. Er is duidelijk gelijkenis te ontdekken met Peperbus en naastgelegen Radiohuis.
Volgende maand een nieuwe Kuchknop. Waarom zat er destijds op het mengpaneel van Radio 2 een waarschuwingslampje speciaal voor Hans Schiffers? En wat heeft Tina Turner daar mee te maken?
sybrand.verwer@gmail.com
Leuk stukje. Kleine correctie: de NCRV had in haar (U zij de) gloriejaren Schuttersweg als officieel adres. Om de hoek van de Bergweg dus.
En verder vroeg ik me af hoe groot de kapitaalvernietiging is geweest wat betreft het afdanken van oude studio’s in de diverse omroepgebouwen ten faveure van de concentratie van studio’s in een enkel gebouw.