Blog Guido van Nispen: ‘De journalistiek is niet alleen het onderwerp van het nieuws geworden — ze is ook haar eigen kwetsbaarste bron’

De afgelopen week legde iets bloot dat al langer onder de oppervlakte borrelt: de journalistiek is in crisis, en voor het eerst benoemt de sector dat zelf steeds luider. Wat begon als een rel over een ongelukkige app van een informateur, veranderde in een spiegel die het vak zichzelf voorhield.

De reconstructies rond het opstappen van Hans Wijers gingen niet alleen over wat hij wel of niet zei, maar over de journalistiek die het bracht. Over wie het lekte, waarom, wanneer, en wie er baat bij had. Het gesprek verschoof razendsnel van feiten naar framing — niet omdat het publiek dat wilde, maar omdat het vak zelf barstjes laat zien.

Serieuze kritiek uit de eigen kring

Advocaat Christiaan Alberdingk Thijm schreef een scherp stuk op LinkedIn over de NRC-publicatie. Zijn analyse werd massaal gedeeld. Niet omdat men het per se met hem eens was, maar omdat veel mensen voelen dat de journalistiek haar eigen fundament opnieuw moet bekijken.

Als een sector die geacht wordt anderen kritisch te volgen, moeite heeft kritiek op zichzelf te verdragen, ontstaat er frictie. En die frictie is de afgelopen week pijnlijk zichtbaar geworden.

… en tegelijk ontspoort het andere uiteinde van het spectrum

Aan de andere kant verscheen bij Joop (BNNVARA) een column die de misstap van Wijers aangreep om de journalistiek weg te zetten als “clickbaitklojo’s” en “Murdoch-methoden”. Het stuk ontspoorde in groteske vergelijkingen, persoonlijke beledigingen en beeldspraak die meer thuishoort in een kroeg na sluitingstijd dan in een debatplatform . Om vervolgens nog eens een complot theorie er achteraan te gooien…met als titel “Het echte nieuws achter NRC-gate”  (De vraag waarom de belastingbetaler dergelijke stukkken, blijkbaar zonder enige vorm van eindredactie, moet financieren, komt overigens direct op bij het lezen…)

Wat dit vooral laat zien: de journalistiek wordt niet alleen bekritiseerd, maar steeds vaker aangevallen — van de nauwgezette jurist tot de briessende brulboei met een toetsenbord. En alles wat ertussen zit.

De financiële ondergrond kraakt

Daar komt een tweede realiteit bij: het verdienmodel van de journalistiek staat op instorten. Papieren kranten dragen de kosten niet langer, digitale inkomsten groeien amper, en AI drukt de waarde van tekst tot soms enkele centen per stuk. In VillaMedia concludeert Joris Heijn dat de sector financieel is leeggelopen.De sector is fragiel en zoekt krampachtig naar nieuwe manieren om overeind te blijven.

In zo’n klimaat verandert het karakter van nieuws. Want als elk woord moet concurreren met aandachtseconomie en kliks, verschuift vanzelf de prikkel: van duiden naar dramatiseren, van nuance naar snelheid, van onderzoek naar incident.

Niet uit kwaadaardigheid, maar uit economische noodzaak.

Wat betekent dat voor hoe nieuws wordt gebracht?

De afgelopen week laat zien dat de journalistiek in een paradox is beland: ze moet kritischer, maar heeft daar steeds minder middelen voor. Ze moet sneller, maar wordt juist daardoor verdachter. Ze moet onafhankelijk zijn, maar leunt op een wankel financieel model dat afhankelijk is van de grillen van abonnementen, adverteerders en algoritmen.

En dan is er nog de vraag waar het wezen van het vak ligt. In de reconstructie? In het lek? In het duiden? In het controleren? Of in het bespelen van de verontwaardigingseconomie die sociale media nu eenmaal zijn?

Het antwoord is pijnlijk eenvoudig: de journalistiek weet het zelf niet meer zo goed.

De kernvraag

Misschien is dat de echte crisis. Niet dat journalisten fouten maken — dat deden ze altijd al. Niet dat het publiek kritischer is — dat is gezond. Maar dat de basis onder het vak zo instabiel is dat elke misstap onmiddellijk verandert in een vertrouwensbreuk.

En dat roept één vraag op die het vak niet langer kan ontwijken:

Hoe breng je betrouwbaar nieuws wanneer het fundament waarop je staat elke dag een beetje verder afbrokkelt?

Dat is geen vraag voor columnisten of critici, maar een vraag voor de journalistiek zelf. En de tijd dringt.