Blog Guido van Nispen: ‘Als het stormt, duikt de Raad weg’

Crisis of journalisten die aankloppen? Dan verdwijnt de Raad van Toezicht achter gesloten deuren. In een sector die zichtbaarheid predikt, worden toezichthouders ineens onzichtbaar zodra er iets misgaat. Alsof stilte bescherming biedt tegen de storm die zij zelf hadden moeten bezweren.

Volgens wbtr.nl gaat het bij meer dan duizend verenigingen en stichtingen per jaar mis. Financieel geknoei, belangenverstrengeling, een Raad die niet oplet. En telkens weer hetzelfde recept: zwijgen. Communicatieadviseurs raden het aan: zeg zo min mogelijk, wacht tot het stof neerdaalt en de media een nieuw bot vinden. Juridisch veilig, maar haaks op wat governance codes voorschrijven: openheid en aanspreekbaarheid.

De voorbeelden stapelen zich op.

In Rotterdam zette het Nederlands Fotomuseum vorige week de directeur opzij en kroonde raadslid Van der Lee zichzelf tot gedelegeerd toezichthouder. Voorzitter Wanda van Kerkvoorden liet alleen een summier persberichtuitgaan, waarin de bestuurder publiekelijk werd beschadigd. Daarna: stilte.

Bij Internationaal Theater Amsterdam bleven signalen over een onveilige cultuur jarenlang liggen. Pas na een extern onderzoek volgde actie en stapte de voltallige Raad op. Tot dat moment klonk slechts: wij lossen het zelf wel op.

Ook omroepen grossieren in wegduiken. Bij de NPO waren er signalen over grensoverschrijdend gedrag en een angstcultuur. De Raad reageerde niet, totdat minister Bruins ingreep en bestuurder Frederieke Leeflang aftrad. 

Ook bij de NTR liep het mis. Een intern onderzoek naar sociale veiligheid strandde twee keer door datalekken. Medewerkers verloren het vertrouwen in anonimiteit en voelden zich verraden. Uiteindelijk bood de Raad excuses aan en stapte op – maar een openbaar verslag met lessen bleef uit

De stille transformatie van vereniging Veronica naar Stichting Veronica vond achter gesloten deuren plaats. Pas toen journalisten David de Jong, Joost Ramaer & Kim van Keken en Peter Olsthoorn het blootlegden, ontstond aandacht. De Raad onder leiding van Coen Teurlingshoudt zich sindsdien muisstil. Ook over gelieerde Omroep Blauw is er zelfs nauwelijks iets ten aanzien van een Raad van Toezicht te vinden: dezelfde bestuurders, geen checks and balances?

En bij AVROTROS worden uitkomsten van interne onderzoeken zo zorgvuldig achtergehouden dat de omroep nu voor de rechter staat om te voorkomen dat de toezichthouder van de media inzicht krijgt. De Raad? Onzichtbaar.

Het patroon is steeds hetzelfde. De angst voor reputatieschade weegt zwaarder dan de verantwoordelijkheid om uit te leggen. Maar zwijgen vergroot juist het wantrouwen. Medewerkers voelen zich buitengesloten, het publiek blijft met vragen achter en de Raad zelf verliest gezag. 

Toezicht is meer dan een juridische plicht; het is een publieke opdracht. Juist in tijden van crisis en bij vragen vanuit de journalistiek moeten toezichthouders het lef tonen om te spreken, ook als het ongemakkelijk is. Openheid is geen luxe, maar een voorwaarde om vertrouwen te behouden.

Wie zwijgt, wordt onderdeel van het probleem. De hoop dat een storm vanzelf overtrekt, blijkt ijdel: in de luwte groeit de schade – intern, bij medewerkers die zich verlaten voelen, én extern, bij een publiek dat het vertrouwen verliest.

Een waakhond die zwijgt, is geen waakhond maar een decorstuk – en niemand vertrouwt een decorstuk. Maar ook de journalistiek heeft hierin een rol: niet telkens achter het volgende bot aanrennen, maar vasthoudend blijven totdat de feiten boven tafel komen. Alleen dan kunnen we samen zorgen dat toezicht weer wordt wat het hoort te zijn.