Blog Guido van Nispen: ‘1 miljard zonder voorwaarden: hoe de publieke omroep wegkomt met goede bedoelingen en lege doelen’

De twee documenten van het Commissariaat voor de Media – de voortgangsrapportage over sociale veiligheid bij de publieke omroepen en de brief bij de NPO-begroting 2026 – laten samen een ongemakkelijk beeld zien van een publieke omroep die nog altijd op een lemen basis opereert.

Aan de ene kant is er een ambitieuze cultuurverandering nodig, maar blijkt de basis – leiderschap, toezicht, duidelijke risicoanalyse en concreet handelen – bij veel omroepen nog onvoldoende op orde. Aan de andere kant presenteert de NPO een begroting van ruim boven een miljard euro, terwijl essentiële doelstellingen te vaag blijven en eerdere adviezen van het Commissariaat slechts ten dele zijn opgevolgd.

Uit de voortgangsrapportage sociale veiligheid komt naar voren dat vrijwel alle omroepen hun plannen van aanpak hebben ingeleverd, maar dat deze sterk uiteenlopen in kwaliteit.

Veel plannen bevatten wel organisatorische verbeteringen – vertrouwenspersonen, HR-versterking, herijkte meldprocedures – maar nog nauwelijks maatregelen die de sociale en culturele grondoorzaken van ongewenst gedrag aanpakken. De reflectie op eigen leiderschap en governance is wisselend en vaak onvoldoende onderbouwd. Bij meerdere omroepen ontbreekt bovendien een gedifferentieerde risicoanalyse: men weet dat er problemen zijn, maar niet waarom ze precies zijn ontstaan of hoe die per afdeling verschillen.

Opvallend is de rol van de raden van toezicht: die blijft in veel plannen onderbelicht, terwijl uit het oorspronkelijke OGCO-rapport (Onderzoekscommissie gedrag en cultuur omroepen)juist blijkt dat gebrekkig leiderschap en passief toezicht tot jarenlang problematisch gedrag hebben bijgedragen.

In de brief over de NPO-begroting van het Commissariaat is de toon zakelijker, maar de boodschap niet minder indringend.

De NPO heeft haar documentatie de laatste jaren verbeterd, maar cruciale adviezen over meetbare (‘smart’) doelstellingen zijn opnieuw niet opgevolgd. Daardoor blijft onduidelijk in hoeverre ambities daadwerkelijk worden gerealiseerd.

Het Commissariaat wijst daarnaast op de enorme uitdaging die op de sector afkomt: een structurele bezuiniging van ruim €150 miljoen vanaf 2027 en een ingrijpende hervorming van het bestel. Tegen die achtergrond is de huidige begroting 2026 vooral een overgangsjaar zonder scherpe keuzes of robuuste scenario’s.

De combinatie van beide documenten wringt.

Enerzijds is er een sector die zegt te werken aan cultuurverandering, maar waar leiderschap, vertrouwen en sociale veiligheid nog altijd fundamenteel kwetsbaar zijn. Anderzijds is er een organisatie die jaarlijks meer dan een miljard euro ontvangt, maar waarvan de doelstellingen diffuus blijven en waar onvoldoende harde eisen aan worden verbonden.

Het Commissariaat constateert deze lacunes netjes; het stelt geen eisen. En zo ontstaat een ongemakkelijk vacuüm: als de toezichthouder alleen kan adviseren en de NPO niet reageert, ligt de verantwoordelijkheid volledig bij de politiek.

Dat maakt de vraag des te urgenter: hoe kan het dat bij zulke evidente governance- en cultuurproblemen de publieke omroep meer dan een miljard euro ontvangt van de belastingbetaler, maar geen bindende voorwaarden meekrijgt over leiderschap, veiligheid en meetbare prestaties?

Blijkbaar is het aan de politiek om dat kader te scheppen. Maar zolang dat niet gebeurt, blijft de omroepsector precies in dat niemandsland staan dat de OGCO eerder zo treffend beschreef: veel goede intenties, weinig harde ankers.

PS: in het voortgangsrapport staat dat het Commissariaat een structureel capaciteitsprobleem heeft waardoor het zijn wettelijk toezicht op gedrag en cultuur bij de omroepen niet adequaat kan uitoefenen:  “Ook na de herprioritering en met een risicogebaseerde aanpak kan echter nog altijd niet voldoende capaciteit worden vrijgemaakt om een goede invulling van de toezichtrol te garanderen.”

Ook dat nog…