2025 was voor velen een teleurstellend jaar voor de nationale publieke omroep. Een aantal voorbeelden: nog steeds voortdurende sociale onveiligheid en onrust, bruusk geschrapte programma’s, het eenzijdig terugtrekken van AVROTROS uit het Eurovisie Songfestival en de beslissing van de NOS om geen nieuws meer via X aan te bieden – de lijst gaat maar door. Wat zich aanvankelijk aandiende als een reeks incidenten, blijkt bij nadere beschouwing een patroon. Niet de uitzondering, maar de regel. De rode draad is gezamenlijke bestuurlijke stuurloosheid, gecombineerd met een hardnekkige reflex om verantwoordelijkheid buiten de eigen organisatie te leggen.
Jarenlang heb ik het pluriforme Nederlandse omroepbestel verdedigd. Het systeem van omroepverenigingen, historisch verankerd in maatschappelijke stromingen, gold als een Europees compromis tussen identiteit en publieke taak. Wat het afgelopen jaar zichtbaar werd, zijn echter geen rafelranden van een complex stelsel, maar de constructiefouten zelf. Wat resteert is geen samenhangend geheel, maar een archipel van organisaties met eigen belangen en onwrikbarezwaarbetaalde bestuurslagen, zonder gezamenlijk kompas of heldere eindverantwoordelijkheid.
Tegelijkertijd is de context fundamenteel veranderd. Pluriformiteit is geen schaars goed meer. Digitale platforms bieden vandaag een vrijwel onbeperkte veelheid aan stemmen, perspectieven en identiteiten. Juist daarom ligt de legitimatie van de publieke omroep niet langer in het organiseren van diversiteit op zich, maar in het waarborgen van onafhankelijkheid, neutraliteit en betrouwbaarheid en verbinding. Dat zijn waarden die niet door algoritmen of marktlogica worden gegarandeerd, maar publieke borging vereisen.
Het publiek vraagt om een publieke omroep die verbindend is, journalistiek consistent en institutioneel betrouwbaar. Wat het krijgt, is een bestel waarin journalistieke en culturele programma’s met een opgebouwd publiek verdwijnen, terwijl de bestuursstructuren die deze keuzes mogelijk maken onaangetast blijven en zichzelf verder ingraven. Inhoud wordt afgerekend op begrotingsregels; bestuur niet op richting. Dat is geen incidentenpolitiek, maar besluitvorming zonder verhaal.
Bestuur en redactie zijn daarbij steeds verder in elkaar verstrikt geraakt. Managementlagen stapelen zich op, terwijl fundamentele problemen — sociale onveiligheid, rolverwarring en gebrekkige eindverantwoordelijkheid — blijven terugkeren. Het Songfestival-debacle was daarin geen ontsporing, maar een culminatiepunt: Nederland verdween van een internationaal cultureel podium, niet door politieke inmenging, maar door interne bestuurlijke mist.
Veelzeggend was de opdracht aan Meindert Landsmeer om samenwerking tussen omroepen af te dwingen. De conclusie na maanden van gesprekken en verkenningen was helder: regie en verantwoordelijkheid bleken niet afdwingbaarnoch te verwachten uit de interne gelederen. ‘Onwil’ is hier geen polemiek, maar een bestuurlijke vaststelling. Als zelfs een expliciet aangestelde verbinder als Landsmeer vastloopt, is dat geen persoonlijk falen van hem, maar systeemfalen van het construct publieke omroep.En zondermeer een schande te noemen.
Ook het position paper van het Commissariaat voor de Mediawijst in een nieuwe richting voor de publieke omroep. Diplomatiek geformuleerd, maar inhoudelijk duidelijk: het huidige bestel corrigeert zichzelf niet meer. Vrijwel elke aanbeveling wijst weg van organisatorische versnippering en richting een model met heldere eindverantwoordelijkheid en onafhankelijk toezicht.
Het verschil met modellen als de BBC en de VRT is fundamenteel. Daar is pluriformiteit geen gevolg van institutionele versplintering, maar van journalistieke kwaliteit binnen één organisatie met één mandaat en wettelijke waarborgen voor onafhankelijkheid. Niet het aantal eilanden, maar de stevigheid van de bruggen bepaalt daar de publieke waarde.
De vraag is daarom niet langer of een dergelijk model bespreekbaar is, maar hoeveel signalen van verspilling, onveiligheid en vervreemding nog nodig zijn voordat wordt erkend dat het huidige stelsel zijn grens heeft bereikt. De volgende directeur-generaal voor Media krijgt geen onderhoudsopgave, maar een transitievraag: niet optimaliseren binnen het oude, maar richting geven aan een publieke omroep die weer klopt met haar opdracht — onafhankelijk, neutraal en betrouwbaar in een medialandschap dat verder al alles tegelijk aanb
Maar waarom geen Luxemburgs model ( RTL )?
Puur commercieel met een verplicht informatieve/ culturele sausje.
Geld verdienen moet voorop staan, maar programma’s die weinig kijkers en of luisteraars trekken kunnen rekenen op overheids steun, en dan geen geld vooraf, maar achteraf dat de overheid het verschil tussen de lage inkomsten rondom de programma’s vergoedt als de omroep de kassabon van de kosten en de opbrengsten van de commercials inlevert en de overheid dit tegen elkaar weg streept en het bedrag wat open is bij springt.
Denk dat we meer gebaat zijn bij zo’n constructie in de toekomst.